Strona startowa

Największy wysiłek zbrojny Armia Krajowa podjęła w czasie realizacji Akcji „Burza”. Całości akcji nadano krypt. "Deszcz", po której to miało nastąpić powstanie ogólne. Rozkazy formowania związków dywizyjnych (stworzenie trzech dywizji) i działania AK w okręgu wydał pułkownik Jan Zientarski. Inspektoraty Kielce i Sandomierz miały wystawić 2 Dywizję Piechoty Legionów Armii Krajowej (2 pułk piechoty, 3 pułk piechoty 4 pułk piechoty), Inspektorat Radom i Starachowice – 28 DP AK (72 pp, 172 pp, 272 pp), Inspektorat Częstochowa 7 DP Legionów AK (27 pp i 74 pp).

Zasadniczym elementem działań militarnych miała być pomoc walczącej od 1 sierpnia 1944 roku Warszawie (akcja „Zemsta”). 15 sierpnia pułkownik Jan Zientarski wydał rozkaz koncentracji wszystkich oddziałów Okręgu „Jodła” w Lasach Przysuskich. Ogólna liczba partyzantów przybyłych na koncentrację podawana w publikacjach naukowych waha się od około 5 tysięcy do około 6 200, plus 1 200 ludzi z 25 pp z Inspektoratu Piotrkowskiego, posiadających niepełne uzbrojenie.

Ostatecznie siły AK nie ruszyły na Warszawę. Istniała realna obawa, że na bezleśnych terenach okolic Grójca mogą zostać zniszczone przez czołgi i lotnictwo niemieckie. Czas trwania działań zbrojnych w Okręgu Radomsko-Kieleckim trwał pięć miesięcy i był najdłuższy spośród wszystkich okręgów.

W szeregach akowskich związków taktycznych walczyło około 10 tysięcy żołnierzy. Według szczegółowych wyliczeń Józefa Rella straty niemieckie wyniosły w okresie „Burzy” 2 211 zabitych oraz 448 rannych i 367 wziętych do niewoli. Żołnierze AK zadali Niemcom także poważne straty w sprzęcie.

Oddział „Marcina”

Jeden z największych oddziałów AK w Świętokrzyskiem. Mieczysław Tarchalski „Marcin” (29 XII 1903 – 17 I 1981) urodził się w Gidlach w powiecie radomszczańskim. Mając 16 lat wstąpił do Korpusu Kadetów w Modlinie i jako ochotnik walczył w wojnie polsko-bolszewickiej.

Następnie pracował w służbie leśnej, będąc między innymi wykładowcą w szkole dla leśniczych w Cieszynie. Po klęsce wrześniowej aktywnie włączył się w działalność konspiracyjną w obwodzie włoszczowskim. Pełnił obowiązki komendanta placówki i szkoły podchorążych w Dąbrowie Zielonej. We wrześniu 1942 roku został komendantem II podobwodu, a w czerwcu 1943 roku został dowódcą „Kedywu” w obwodzie.

Oddział „Marcina” został zorganizowany 4 lipca 1943 roku na polecenie komendanta obwodu, jako pierwszy oddział partyzancki w Obwodzie Włoszczowa. Podobnie jak w przypadku innych powstających w tym czasie grup partyzanckich w oddziale „Marcina” mieli znaleźć miejsce „spaleni” członkowie konspiracji. Ze względu na to, że Tarchalski pełnił obowiązki dowódcy „Kedywu” obwodowego faktyczne dowództwo objął podporucznik Przemysław Szyc (Schütz) „Ludwik”.

Początkowo oddział liczył zaledwie kilkunastu partyzantów. Do końca października wstąpiło już doń 98 ludzi. Z ważniejszych akcji dywersyjnych oddziału można wymienić ostrzelanie 4 sierpnia 1943 roku pod Kózkami pociągu urlopowego Wehrmachtu (w czasie akcji Niemcy ponieśli duże straty) oraz zniszczenie linii telefonicznej 27 lipca 1943 roku przy torze kolejowym między Żelisławicami a Koniecpolem.

Dalsze powiększenie oddziału nastąpiło w listopadzie 1943 roku, kiedy dołączyły dwie grupy partyzanckie - Tadeusza Kozłowskiego „Piotra” i Aleksandra Seweryna „Bartosza”. Z powiększonego w ten sposób oddziału, do około 250 ludzi, stworzono Obwodowy Batalion Partyzancki AK „Marcina”. Przy czym Tarchalski „z lasu” pełnił dalej funkcję dowódcy „Kedywu”. Cały batalion stacjonował między innymi we wsi Zagórcze.

Do najbardziej znanych bojów, w tym okresie, należy zaliczyć starcie patrolu „Ludwika” pod Bichniowiem z niemiecką grupą ekspedycyjną 28 listopada 1943 roku, w wyniku którego zginęło pięciu partyzantów (w tym podporucznik „Ludwik”), a Niemcy w odwecie dokonali pacyfikacji Bichniowa oraz bój pod Józefowem w powiecie koneckim 13 grudnia 1943 roku, kiedy zginęło siedmiu Niemców.

Po późnojesiennych walkach widząc nieskuteczność działań tak licznego zgrupowania postanowiono je podzielić na 4 oddziały po około 20 ludzi, a pozostałych urlopowano. Wczesną wiosną 1944 roku kombinowana grupa uderzeniowa partyzantów pod dowództwem „Marcina” przeprowadziła niesłychanie udaną operację zajęcia Włoszczowy.

Narodowe Siły Zbrojne

We wrześniu 1943 roku na terenie powiatu Włoszczowa, należącego wtedy do okręgu VI NSZ - Częstochowa, powstał oddział, którego dowódcą został Władysław Kołaciński „Żbik”. Należało do niego około 300 osób, głównie z okolic Dąbrówki, Oleszna i Kurzelowa.



Bataliony Chłopskie

Te oddziały partyzanckie stanowiły większość na Kielecczyźnie. Jednak w powiecie włoszczowskim miały niewielu członków. Ze współpracy z batalionami znane były Boczkowice. Wieś podzielała poglądy Polskiego Stronnictwa Ludowego zwanego później Mikołajczykowskim. Współpracowały z oddziałem Batalionów Chłopskich por. (po wojnie płk) Bolesława Wiary – Kozłowskiego. Członkiem miejscowej trójki politycznej BCH był Stanisław Stefańczyk (ps. „Jabłoń”). W folwarku Anna Stępkowska (ps. „Wanda”) zorganizowała i prowadziła sanitarną drużynę Zielonego Krzyża złożoną z dziewcząt z Boczkowic i Konieczna, a przez parę lat powojennych służyła pomocą Kołu ZMW „Wici”.

„Burza”

W czasie akcji „Burza” batalion „Marcina” został przemianowany na 1 kompanię I batalionu 74 pp AK, którą do 4 sierpnia 1944 roku dowodził „Marcin”. Między innymi 23 „Marciniacy” rozbili pod Zabrodami oddział SS. Następnie „Marcin” dowodził I batalionem „Tygrys”. Najcięższe walki z Niemcami w ramach „Burzy” i „Deszczu” batalion toczył pod koniec października 1944 r. w okolicach Przysuchy. We wrześniu 1943 roku na terenie powiatu Włoszczowa, należącego wtedy do okręgu VI NSZ - Częstochowa, powstał oddział, którego dowódcą został Władysław Kołaciński „Żbik”.

W czerwcu 1944 roku nastąpiła w rejonie wsi Wronów - Mirogonowice w powiecie opatowskim koncentracja, w której wzięły udział następujące oddziały Narodowych Sił Zbrojnych: „Żbika” z okręgu Częstochowa, Stanisława Grabdy „Bema” z powiatu Stopnica, „Boppa” (NN) z powiatów Kielce - północ i Stopnica, „Ścibora” (NN) z powiatu Opatów, „Łosia” z powiatów Pińczów i Jędrzejów oraz czasowo, przebywający od kwietnia na terenie kielecczyzny, oddział por. Henryka Figuro - Podhorskiego „Stepa” z okręgu Lublin. Został z nich utworzony 204 pułk piechoty, dowódca którego został 18 czerwca 1944 r. mjr Eugeniusz Kerner „Kazimierz”.

Szefem sztabu pułku został rotm. Antoni Starnawski „Leon”, a dowódcami kompanii dowódcy oddziałów partyzanckich, które weszły w jego skład, za wyjątkiem „Ścibora”, którego zastąpił Zdzisław Jelnicki „Nowina”. Na początku pułk liczył ok. 600 żołnierzy. W. Kołaciński został mianowany dowódcą 4 kompanii I batalionu w 204. pp Brygady Świętokrzyskiej. Uczestniczył wówczas w wielu akcjach wymierzonych przeciwko Niemcom.

 

Elegia o ... [chłopcu polskim]

Oddzielili cię, syneczku, od snów, co jak motyl drżą,
haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią,
malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg,
wyszywali wisielcami drzew płynące morze.

Wyuczyli cię, syneczku, ziemi twej na pamięć,
gdyś jej ścieżki powycinał żelaznymi łzami.
Odchowali cię w ciemności, odkarmili bochnem trwóg,
przemierzyłeś po omacku najwstydliwsze z ludzkich dróg.

I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią w noc,
i poczułeś, jak się jeży w dźwięku minut - zło.
Zanim padłeś, jeszcze ziemię przeżegnałeś ręką.
Czy to była kula, synku, czy to serce pękło?

K.K. Baczyński 20 III 1944 r

Rozwiązanie AK

Tymczasem po 63 dniach walki los Powstania staje się przesądzony. Nowe jednostki niemieckie wchodzą do akcji, odcinają dostęp do Warszawy. Strategiczne warunki uniemożliwiają odsiecz, marsz zostaje odwołany. Skoncentrowane wojska Armii Krajowej demobilizują się – w lasach zostają tylko stare oddziały partyzanckie. Następuje okres najcięższych walk. Niemcy oczyszczają zaplecze frontu, wprowadzając do akcji kilka dywizji Wehrmachtu i SS. Partyzanci toczą kilkudniowe bitwy pod Bałkowem, Lipnem i Chotowem w powiecie włoszczowskim.

O zaciętości walk świadczy fakt, że pod Chotowem wystrzelano cały zapas posiadanej amunicji. W styczniu 1945 roku ostatni Komendant AK gen. Leopold Okulicki „ Niedźwiadek” przeprowadził inspekcję oddziałów partyzanckich AK w lasach włoszczowskich w rejonie bunkrów leśnych w Pękowcu. Gen. Okulicki zdecydował o rozwiązaniu Armii Krajowej 19 stycznia 1945 roku.

Potwierdzenie rozkazu nastąpiło w przemówieniu radiowym prezydenta Władysława Raczkiewicza z 8 lutego 1945 roku. Nie wszyscy żołnierze, także w Okręgu Radomsko-Kieleckim, zastosowali się do powyższego rozkazu. Cześć ujawniła się, a część przeszła do ponownej konspiracji, by stanąć w szeregach „żołnierzy wyklętych”.

oprac. I.Boratyn

źródło gmina-wloszczowa.pl